Angst voor nucleaire ramp nu Rusland en Oekraïne vechten om Zaporizja-centrale

"Er kan iets heel catastrofaals gebeuren," waarschuwde Rafael Grossi, hoofd van de Internationale Organisatie voor Atoomenergie van de Verenigde Naties (IAEA), nadat hij met een team van experts de door Rusland gecontroleerde kerncentrale van Zaporizja had geïnspecteerd.

Volgens het rapport, geciteerd door The New York Times, vonden de VN-inspecteurs Russische militaire uitrusting die in de fabriek was opgeslagen, evenals beschadigde gebouwen met nucleair materiaal en radioactief afval. Volgens Grossi spelen zowel Oekraïne als Rusland met vuur.

"Hoewel de aanhoudende beschietingen nog geen nucleaire noodsituatie hebben veroorzaakt, blijft het een constante bedreiging vormen," stelt het rapport van de inspecteurs. Ze raden aan om een veiligheids- en beschermingszone rond de nucleaire faciliteit te creëren waar geen gevechten zijn toegestaan.

Het VN-rapport eiste ook dat de beschietingen van de kerncentrale onmiddellijk zouden stoppen. Maar gezien de staat van het conflict tussen Rusland en Oekraïne is dat makkelijker gezegd dan gedaan.

Het team van 14 nucleaire experts moest volgens The New York Times vanuit Kyiv in een gepantserd konvooi een oorlogsgebied vol verwoeste dorpen doorkruisen voordat het aankwam bij de door Rusland gecontroleerde kerncentrale.

Grossi zei vóór het bezoek tegen The New York Times dat hij hoopte tegenwicht te kunnen bieden tegen de verschillende berichten die beide partijen in de oorlog over de kerncentrale verspreiden. Hij benadrukte dat zijn groep experts neutraal was.

Grossi klaagde eerder dat de gevechten rond de nucleaire faciliteit zijn voortgezet, inclusief beschietingen, ondanks het grote risico dat deze aanvallen met zich meebrengen. Hij zei het op een diplomatieke manier, zonder direct Kyiv of Moskou de schuld te geven.

Volgens Grossi, zoals geciteerd door The New York Times, was de externe stroomvoorziening van de fabriek het doelwit geweest, waardoor het koelsysteem dat nodig is voor de goede werking van Zaporizja in gevaar kwam. De inspectie lijkt dit te bevestigen.

De kerncentrale van Zaporizja, gelegen in het zuidelijke deel van Oekraïne, is de grootste van Europa. De strijd rondom het terrein van de atoomcentrale heeft geleid tot zorgen dat het een nieuw soort Tsjernobyl zou kunnen worden.

De kerncentrale is gevestigd in de stad Enerhodar in de provincie Zaporizja. De locatie ligt ten oosten van de rivier de Dnipro, naast de omstreden regio Donetsk.

Het ligt bovendien vlakbij een deel van de Oekraïense kust waarvan wordt aangenomen dat de Russen er een corridor van willen maken om hun grondgebied te verbinden met het Krim-schiereiland. Toen Rusland in februari Oekraïne binnenviel, werd de provincie Zaporizja al snel bezet.

De BBC meldde dat Russische troepen begin maart de kerncentrale hebben overgenomen. De Oekraïense technici zouden "onder schot" van de binnenvallende troepen de centrale aan de gang houden. Het team van VN-experts bevestigde de benarde situatie waarmee de fabrieksarbeiders te maken hebben.

Werknemers van de kerncentrale die door de BBC zijn geïnterviewd, zeiden dat ze onder constante stress werken, met beperkte communicatie en permanent toezicht. Ze zeggen dat ze "gegijzeld" worden door de Russische soldaten.

Afgebeeld: burgers die geëvacueerd zijn uit Enerhodar. Sommigen van hen waren (familieleden van) kerncentralewerkers.

Volgens CNN heeft Oekraïne Moskou ervan beschuldigd de fabriek te gebruiken als "een schild" om troepen en wapens op te bergen en aanvallen uit te voeren. Oekraïne kan immers niet terugschieten op de centrale uit angst om een van de zes reactoren van Zaporizja te raken.

Moskou, aan de andere kant, wijst naar Oekraïne. Het Russische leger zegt dat Oekraïense troepen wel degelijk de nucleaire faciliteit aan het beschieten zijn en dat ze daarbij geen acht slaan op de veiligheidsrisico's.

De internationale gemeenschap maakt zich steeds meer zorgen dat een eventuele fout van beide kanten een nucleaire ramp kan veroorzaken die heel Europa, zo niet de hele wereld, zou treffen.

De herinnering aan de kernramp in Tsjernobyl in 1986 is nog altijd levend. Vooral in Oekraïne, waar het destijds gebeurde. Tot in vele hoeken van Europa moesten in de zomer van dat jaar de oogsten worden weggegooid vanwege bestraling.

Wat Tsjernobyl betreft, waren velen in februari al bezorgd dat de Russische invasie vanuit het noorden door de uitsluitingszone zou gaan die de centrale van Tsjernobyl al decennia omringt. In die zone is geen leven mogelijk vanwege de hoge bestralingsniveaus.

Volgens het Russische staatsagentschap RIA Novosti zou het Kremlin het voorstel van de VN bestuderen. Men zou een bespreking met Grossi afwachten om de details van het rapport verder door te nemen.

Ondertussen toont Zelensky zich voorstander van de voorgestelde veiligheidszone. Hij wijst erop dat het de Russische militaire aanwezigheid in de kerncentrale is die het conflict in de regio gaande heeft gehouden.

"Als de inhoud van dit voorstel is om het grondgebied van de kerncentrale te demilitariseren, dan kunnen we zo'n gedemilitariseerde beschermingszone steunen," verklaarde Zelensky volgens The New York Times. Uiteraard komt het de Oekraïense leider dan ook goed uit dat de Russen zich niet langer achter de gevaarlijke kernreactoren zouden kunnen verschuilen.