De bewerkte boeken van Roald Dahl: moderne adaptatie of absurde censuur?

Roald Dahl (foto), die in 1990 op 76-jarige leeftijd overleed, was de schepper van personages als Matilda, de GVR, fantastische meneer Vos, Willy Wonka en de Griezels.

Er zijn meer dan 300 miljoen exemplaren van zijn boeken verkocht en ze zijn vertaald in 63 talen, naast talloze verfilmingen van zijn werk voor zowel film als tv.

Hoewel verschillende van zijn bekendste kinderboeken voor het eerst werden gepubliceerd in de jaren 60, behoort Roald Dahl tegenwoordig tot de populairste auteurs voor jongeren.

Foto: Johnny McClung / Unsplash

Puffin en The Roald Dahl Story Company hebben in de afgelopen jaren honderden wijzigingen aangebracht in nieuwe edities van zijn romans, wat veel kritiek heeft veroorzaakt.

Foto: Aaron Burden / Unsplash

Inclusive Minds, een organisatie die de diversiteit in kinderliteratuur beoordeelt, heeft aanbevolen veranderingen door te voeren, waaronder het schrappen of vervangen van woorden, beschrijvingen van het uiterlijk van personages, en het gebruik van genderneutrale taal.

Zo is Caspar Slok in 'Sjakie en de chocoladefabriek' niet langer "dik" maar "enorm" en zijn Oempa Loempa's geslachtsneutraal.

Foto: Warner Bros.

Mevrouw Griezel, uit 'De Griezels', is "beestachtig" geworden in plaats van "lelijk en beestachtig" en "een rare Afrikaanse taal" is niet langer raar.

Foto: Royal Court Theatre

In 'Matilda' leest de hoofdpersoon niet langer de werken van Rudyard Kipling, een schrijver die als racistisch wordt gezien, maar van Jane Austen. Verder zijn enkele passages toegevoegd, die niet door Dahl zelf zijn geschreven.

Foto: Columbia TriStar

Zo eindigt in 'De heksen' een alinea waarin wordt uitgelegd dat heksen kaal zijn onder hun pruiken met een nieuwe zin: "Er zijn genoeg andere redenen waarom vrouwen pruiken kunnen dragen en daar is zeker niets mis mee".

Foto: HBO Max

Auteurs als Salman Rushdie en Philip Pullman hebben de herschrijvingen bekritiseerd. Rushdie tweette: "Roald Dahl was geen engel, maar dit is absurde censuur".

Philip Pullman zei in een interview met BBC Radio dat de boeken van Dahl "mogen vervagen" in plaats van veranderd te worden, als ze beledigend worden geacht.

Laura Hackett, adjunct-literair redacteur van de Sunday Times, zei dat ze haar originele exemplaren van Dahls boeken aan haar kinderen zou blijven voorlezen in al hun "volle, smerige, kleurrijke glorie".

Foto: Columbia TriStar

Sommige schrijvers hebben de veranderingen in Dahls boeken echter verwelkomd. Auteur Debjani Chatterjee vindt het "een heel goede zaak dat de uitgevers zijn werk herzien".

Chatterjee zei tegen de BBC: "Ik denk dat het heel weloverwogen is gedaan. Neem het woord 'vet'. Ze hebben 'enorm' gebruikt. Ik vind 'enorm' zelfs nog grappiger."

Dit is overigens niet de eerste keer dat de boeken van Dahl in de belangstelling staan vanwege morele kwesties. Verschillende van zijn boeken zijn eerder onderwerp geweest van pogingen van volwassenen om ze te herschrijven of zelfs te verbieden.

Dahl heeft bijvoorbeeld in 1973, na druk van de National Association for the Advancement of Colored People en professionals uit de kinderliteratuur, een deel van zijn boek 'Sjakie en de chocoladefabriek' zelf herschreven.

Dahls originele Oempa Loempa's waren "een stam van kleine miniatuurpygmeeën" die Willy Wonka "ontdekte" en "uit Afrika liet overkomen" om in zijn fabriek te werken, zonder andere betaling dan cacaobonen.

Foto: Chrissie Kremer/Unsplash

Hoewel Dahl ten stelligste ontkende dat de roman zwarte mensen negatief portretteerde, herzag hij het boek. De Oempa Loempa's werden toen bewoners van "Loempaland" met "goudbruin haar" en een "roze-witte huid".

Foto: Warner Bros.

Dahl wordt al lang als omstreden beschouwd, vooral vanwege de antisemitische opmerkingen die hij maakte tijdens zijn leven. Zijn familie verontschuldigde zich in 2020 hiervoor.

Er wordt ook op gewezen door deskundigen dat kinderliteratuur, in tegenstelling tot literatuur voor volwassenen, voortdurend en nauwgezet moet worden beoordeeld.

Michelle Smith, universitair hoofddocent Literatuurwetenschappen, stelt dat kinderliteratuur op een indirecte manier de geest van de lezers vormt door bepaalde sociale en culturele waarden als normaal en natuurlijk voor te stellen.

Foto: Michal Parzuchowski / Unsplash

Smith wijst erop dat, in tegenstelling tot literatuur voor kinderen, literatuur voor volwassenen niet direct hun manier van denken vormt, ook al worden sommige boeken misschien als obsceen of moreel verwerpelijk gezien.

Foto: Tamarcus Brown / Unsplash

Maar andere deskundigen, zoals kinderliteratuurwetenschapper Phil Nel, menen dat een kind door een boek met achterhaalde waarden te lezen, juist het gesprek over onderwerpen als racisme en vrouwenhaat met ouders en opvoeders mogelijk kan maken.

Nel zegt ook dat het niet bewerken van boeken bijdraagt aan de opvatting dat het waardevolle cultuurgoederen zijn die ongewijzigd moeten blijven.

De deskundige benadrukt wel dat het intact laten van verouderd taalgebruik, vooral bij kinderliteratuur, een zorgelijk gevolg kan hebben: het kan namelijk bepaalde lezers kwetsen.

Nel merkt op dat zwarte kinderen geschokt kunnen zijn wanneer ze een uitgave van 'De lotgevallen van Huckleberry Finn' van Mark Twain lezen waarin het N-woord niet is gecensureerd.

In ieder geval zijn beide deskundigen het erover eens dat we als volwassenen kinderen kunnen helpen bij het "navigeren" door verhalen die verouderde taal, waarden en ideeën bevatten.