De rode telefoon: zo kunnen Poetin en Biden mogelijk een kernoorlog voorkomen

De zogenaamde 'rode telefoon' is niet echt een telefoon. Dat is het eigenlijk ook nooit geweest, ook al werd het zo genoemd. Het is niets anders dan een hotline waardoor de Russische president en de Amerikaanse president direct met elkaar kunnen communiceren.

De verbinding werd gelegd in de nasleep van een nucleaire crisis in de jaren 1960, om in de toekomst een dreigende catastrofe af te kunnen wenden.

Dit is hoe in het Jimmy Carter Museum de 'rode telefoon' wordt afgebeeld. De verbinding kwam in 1963 in het Witte Huis tot stand. In werkelijkheid bestaat deze telefoon zonder draaischijf of toetsen niet en heeft hij ook niet bestaan. Het is een herschepping, een symbolische manier om vorm te geven aan iets dat geen toestel is maar een directe communicatielijn tussen de machtigste leiders op aarde.

In 1962, toen John Fitzgerald Kennedy de president van de VS was en Nikita Chroesjtsjov de hoogste leider van de Sovjet-Unie, brak de zogenaamde 'raketcrisis' uit. De USSR wilde kernwapens op Cubaans grondgebied plaatsen en de Verenigde Staten beschouwden dat als een onaanvaardbare bedreiging.

In die tijd stond de wereld werkelijk op de rand van een nucleaire catastrofe. Vaak wordt één kritiek moment aangehaald: een Russisch deëscalerend bericht dat, via de gebruikelijke route (exprespost, diplomatieke zending), van Moskou naar Washington werd gestuurd. Het duurde uren voor het aankwam en vertaald werd. Volgens boeken als 'Nuclear Folly' van Serhii Plokhy (een Oekraïense historicus aan de Harvard Universiteit) waren er tijdens die lange periode van onzekerheid incidenten tussen de Sovjet- en de VS-strijdkrachten die een atoomoorlog hadden kunnen uitlokken.

Daarom werd na het einde van de 'raketcrisis', toen de USSR ervan afzag kernwapens in Fidel Castro's Cuba te plaatsen, besloten een communicatielijn op te zetten die een directe nooddialoog tussen 's werelds machtigste leiders mogelijk zou maken.

Op de foto: Chroesjtsjov met Jackie Kennedy tijdens een internationale topontmoeting in Wenen.

De originele 'rode telefoon' was een kabel die Washington D.C. en Moskou met elkaar verbond via een tamelijk lange route: Washington D.C. - Londen - Kopenhagen - Stockholm - Helsinki - Moskou.

Als back-up was er een radioverbinding actief tussen Washington D.C. en Moskou met een antenne halverwege in Tanger.

In de jaren 70 werd de lijn van de 'rode telefoon' gemoderniseerd en werd al satellietcommunicatie ingebouwd. En in de jaren 80 kwam de nieuwe faxmachine, die toen als de allernieuwste technologie gold en die we ons nu nauwelijks meer herinneren.

In werkelijkheid is het een raadsel of de 'rode telefoon' ooit gebruikt is. Wikipedia vermeldt dat dit apparaat gebruikt werd in de Zesdaagse Oorlog (1967) tussen Arabieren en Israëliërs, in de Indiaas-Pakistaanse Oorlog (1971), in de Jom Kipoer-oorlog (1973) opnieuw tussen Arabieren en Israëliërs en bij de inval van de Sovjet-Unie in Afghanistan (1978).

Wie zou, na het einde van de Koude Oorlog en de ontbinding van de Sovjet-Unie, de rode telefoon aan de andere kant opnemen? Het werd al snel duidelijk dat Rusland een supermacht zou blijven, en zo werd de rode draad van communicatie tussen de leiders in stand gehouden.

Op de foto ondertekenen Mikhail Gorbatsjov en Ronald Reagan de Reykjavik-akkoorden (voor de - zeer beperkte - ontwapening van beide kernmogendheden) in 1986.

In feite is de hotline een laatste redmiddel wanneer een conflict dramatisch ingewikkeld is geworden. Het zijn de ministers van Buitenlandse Zaken die, in geval van oorlog, moeten vergaderen en het conflict moeten oplossen voordat de leiders persoonlijk een dergelijk delicaat gesprek moeten voeren.

En hoe ziet de huidige rode telefoon eruit? Er zijn ook hierover geen details bekend, maar de huidige communicatiedraad tussen Washington D.C. en Moskou moet wel digitaal zijn, versleuteld en absoluut onmogelijk te hacken of te blokkeren. In principe.

Er bestaan andere 'rode telefoons' in de wereld. Ze zijn natuurlijk in het bezit van kernmachten die in een ernstig conflict verwikkeld kunnen raken. China onderhoudt een rechtstreeks kanaal tussen zijn president, Xi Jinping (foto) en Joe Biden.

Ook tussen India en Pakistan is er een 'rode telefoon'. Deze nucleaire mogendheden bevinden zich altijd in een moeilijk diplomatiek evenwicht. Op de foto de grens tussen India en Pakistan.

De mogelijkheid van een kernoorlog die ontketend wordt door een reeks absurde gebeurtenissen en de oorlogszucht van bepaalde vertegenwoordigers binnen de regering van de VS was het onderwerp van de satire van Stanley Kubrick, 'Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb' (1964). In dit geval functioneerde de rode telefoon niet.

Het is een zwarte komedie die verrassend genoeg slechts een paar jaar na de angstaanjagende 'raketcrisis' in de Verenigde Staten gemaak werd. In zekere zin was het een rechtvaardiging voor het bestaan van een 'hotline' waarmee de leiders van de nucleaire supermachten buiten de druk van hun 'militaire haviken' om met elkaar konden communiceren.

Maar het beste wat kan gebeuren is dat de rode telefoon nooit meer zal rinkelen in Moskou of Washington D.C. Want dat zou betekenen dat de wereld in zwaar weer verkeert.