Dick Schoof probeert neutraal te zijn namens een felgekleurde coalitie

Op 28 mei werd hij aan een enigszins verbaasd publiek van Haagse journalisten voorgesteld: de topambtenaar Dick Schoof. Hij wordt de nieuwe premier van Nederland, maar niet op de manier die we gewend zijn.

Dick Schoof is, zoals hij het zelf uitlegde, een technocraat die enkel beleid uitvoert, niets bedenkt. Hij is als het ware ingehuurd door de 'programcoalitie' van PVV, VVD, BBB en NSC om samen met een 'extraparlementair' kabinet hun programma uit te voeren.

Dick Schoof heeft naar eigen zeggen geen enkele politieke affiliatie of voorkeur. We weten niet wat hij gestemd heeft tijdens de Tweede Kamerverkiezingen in november 2023. Wél weten we dat hij lang lid is geweest van het PvdA, maar daar heeft hij in 2019 naar eigen zeggen zijn lidmaatschap opgezegd hij zich "niet meer verwant voelde" met de partij. Schoof presenteert zich dan ook als een partijloos, kleurloos professional die enkel draait wat anderen vragen.

De keuze voor een 'extraparlementair' kabinet was een voorwaarde voor NSC-leider Pieter Omtzigt (l) om mee te doen aan de meest rechtse coalitie sinds de Tweede Wereldoorlog. Hij stond erop dat niet Wilders (r) premier zou worden, maar dat het iemand 'van buiten' werd waar alle vier de partijen het over eens waren.

Het zal echter niet makkelijk zijn om de indruk van onpartijdigheid vol te houden. Schoof zal gestuurd worden door een coalitie die zeer rechts is. Daarbij heeft hij zelf vooral ervaring met veiligheid en spionage (hij was het hoofd van de AIVD, onder andere) en heeft hij terrorisme door niet-Westerse groeperingen nauw gevolgd. Het zal dan ook niet verbazend zijn als hij daar meer animo voor heeft dan voor, zeg maar, onderwijs, huisvesting, of zorg.

Met Geert Wilders' PVV als grootste partij in de coalitie twijfelen journalisten eraan of Schoof wel echt onafhankelijk zal zijn. "Zult u aan de leiband van Geert Wilders lopen?" vroegen ze tijdens de persconferentie van 28 mei waarin formateur Richard van Zwol de nieuwe minister-president voorstelde. Zijn woorden leken ferm: "Er is maar één premier. en dat ben ik," zei Schoof. Maar ze leken ook een beetje ingestudeerd.

Schoof mag dan wel de leiding hebben over de uitvoering van het coalitieakkoord, maar hij heeft niets te zeggen over de inhoud. Die hebben de conservatieve PVV, VVD, BBB en NSC bepaald. Dat was overigens niet makkelijk; ze deden er ruim zes maanden over en hebben volgens experts alsnog verschillende plannen in het akkoord staan die juridisch niet uitvoerbaar zijn.

De combinatie van hun politieke ideologieën wordt door verschillende experts, inclusief mensen uit de eigen partij, omschreven als uiterst of radicaal rechts. Deze definitie komt vooral door de dominantie van de ultrarechtse PVV (Partij voor de Vrijheid) in de coalitie.

Als grootste partij in de coalitie kreeg de PVV 25% van de stemmen. Geert Wilders, het enige lid van de partij, ageert sterk tegen immigranten en moslims.

De centrumrechtse VVD, met 16% van de zetels in de Tweede Kamer, is de tweede partij in de coalitie. De VVD levert al 13 jaar de premier van Nederland: Mark Rutte. Zijn grootste wapenfeit is een neoliberaal sociaal en economisch beleid met een kleine overheid.

De VVD heeft al eerder samengewerkt met de PVV van Wilders, en dat liep destijds niet goed af. Het gedoogkabinet Rutte I van CDA en VVD, met steun van de PVV, klapte in 2012 nadat de leiders het niet eens werden over de AOW-leeftijd.

Bij deze grote partijen heeft zich een derde aangesloten: de sociaal conservatieve BoerenBurgerBeweging (BBB), die 5% van de stemmen kreeg. Deze nieuwe partij zet zich in voor het belang van boeren en is sterk tegen milieumaatregelen en Europese inmenging. Door de rol van BBB in de regering noemen critici, waaronder de Nederlandse Partij voor de Dieren, deze coalitie ook wel het kabinet-Karbonade.

Misschien was het in eerste instantie niet duidelijk hoe zeer de BBB op de PVV lijkt. Dat kwam natuurlijk door de tractoren en het gehamer op stikstof en het boerenbestaan. Maar in een aflevering van Sofie & Jeroen op NPO1 hengelde BBB-Kamerlid Mona Keijzer - een beoogd bewindsvrouw in het 'extraparlementaire' kabinet - al meteen (bewust of onbewust) naar een aangifte wegens racisme.

Beeld: Sophie & Jeroen / NPO1

Ze zei dat het nieuwe kabinet onderwijs over de Jodenvervolging verplicht gaat maken voor nieuwe Nederlanders, omdat immigranten uit landen waar de Islam groot is geen respect hebben voor Joodse mensen. Keijzer zei dat Jodenhaat "bijna onderdeel is van de islamitische cultuur". Dat is aanzetten tot haat tegen een bepaalde groep, stellen tien juristen en een historicus die aangifte hebben gedaan. Het is een kwestie die doet denken aan Geert Wilders' "minder Marokkanen"-kreet; een incident dat hem een veroordeling voor groepsbelediging opleverde.

En dan is er nog nummer vier in de coalitie: de nieuwe centrumrechtse partij Nieuw Sociaal Contract (NSC) van oud-Christendemocraat Pieter Omtzigt. Deze partij kreeg 13% van de stemmen en beloofde een nieuwe bestuurscultuur met respect voor democratische instituties en de integriteit van individuele burgers. Uit het akkoord blijkt echter dat NSC regelmatig heeft moeten (en willen) inbinden op die gebieden. Het resultaat is zeker 'nieuw' te noemen... maar niet als het om bestuurscultuur gaat.

En dit is het bonte gezelschap dat Dick Schoof zal instrueren over zijn werk als minister-president van Nederland. Is het haalbaar voor de topambtenaar om een 'zakenkabinet' te leiden met deze partijen achter zich?

Elsevier meldt dat Schoof kalmer was dan zijn collega-ambtenaren toen in november 2023 bekend werd dat de zeer rechtse PVV de grote winnaar van de Tweede Kamerverkiezingen zou zijn. Destijds de hoogste ambtenaar in het ministerie van Dilan Yeşilgöz, Justitie en Veiligheid, geloofde Schoof in "een gezonde verhouding tussen ambtenarij en politiek"

De nieuwe premier heeft er vertrouwen in dat zijn taak kan slagen, aldus Elsevier. Hij verwacht "van alle ambtenaren een open, professionele houding tegenover politici van welke kleur dan ook."
Een neutrale premier namens een felgekleurde coalitie: Nederland en Europa zullen nauwlettend volgen of dat gaat lukken.

Foto: Alireza Parpaei / Unsplash

Volg ons op MSN om elke dag de beste artikelen te ontvangen