Premier Dick Schoof staat voor een ongekende taak: Alles over de nieuwe Nederlandse coalitie

Dick Schoof is deze week naar voren geschoven als de nieuwe premier die de 'programcoalitie' van PVV, VVD, BBB en NSC moet vertegenwoordigen. Het voormalig hoofd van de inlichtingendienst AIVD wordt een 'onafhankelijke', technocratische leider die het programma van de rechtse coalitie moet uitvoeren.

Het was een voorwaarde voor NSC-leider Pieter Omtzigt om mee te doen aan de meest rechtse coalitie sinds de Tweede Wereldoorlog: niet Wilders mocht premier worden maar iemand 'van buiten' waar alle vier de partijen het mee eens waren.

Nu staat er een relatief onbekende topambtenaar aan het roer in Den Haag die een extreem hoofdlijnenakkoord moet zien uit te voeren.

Met Geert Wilders' PVV als grootste partij in de coalitie twijfelen journalisten eraan of Schoof wel echt onafhankelijk zal zijn. "Zult u aan de leiband van Geert Wilders lopen?" vroegen ze tijdens de persconferentie van 28 mei waarin formateur Richard van Zwol de nieuwe minister-president voorstelde. "Er is maar één premier," antwoordde Schoof, "en dat ben ik."

Schoof mag dan wel de leiding hebben over de uitvoering van het coalitieakkoord, maar hij heeft niets te zeggen over de inhoud. Die hebben de conservatieve PVV, VVD, BBB en NSC bepaald. Dat was overigens niet makkelijk; ze deden er ruim zes maanden over en hebben volgens experts alsnog verschillende plannen in het akkoord staan die juridisch niet uitvoerbaar zijn.

De combinatie van hun politieke ideologieën wordt door verschillende experts, inclusief mensen uit de eigen partij, omschreven als uiterst of radicaal rechts. Deze definitie komt vooral door de dominantie van de ultrarechtse PVV (Partij voor de Vrijheid) in de coalitie.

Als grootste partij in de coalitie kreeg de PVV 25% van de stemmen. Geert Wilders, het enige lid van de partij, ageert sterk tegen immigranten en moslims.

De centrumrechtse VVD, met 16% van de zetels in de Tweede Kamer, is de tweede partij in de coalitie. De VVD levert al 13 jaar de premier van Nederland: Mark Rutte. Zijn grootste wapenfeit is een neoliberaal sociaal en economisch beleid met een kleine overheid.

De VVD heeft al eerder samengewerkt met de PVV van Wilders, en dat liep destijds niet goed af. Het gedoogkabinet Rutte I van CDA en VVD, met steun van de PVV, klapte in 2012 nadat de leiders het niet eens werden over de AOW-leeftijd.

Bij deze grote partijen heeft een derde zich aangesloten: de sociaal conservatieve BoerenBurgerBeweging (BBB), die 5% van de stemmen kreeg. Deze nieuwe partij zet zich in voor het belang van boeren en is sterk tegen milieumaatregelen en Europese inmenging. Door de rol van BBB in de regering noemen critici, waaronder de Nederlandse Partij voor de Dieren, deze coalitie ook wel het kabinet-Karbonade.

Nummer vier aan de bridgetafel is de nieuwe centrumrechtse partij Nieuw Sociaal Contract (NSC) van oud-Christendemocraat Pieter Omtzigt. Deze partij kreeg 13% van de stemmen en beloofde een nieuwe bestuurscultuur met respect voor democratische instituties en de integriteit van individuele burgers. Uit het akkoord blijkt echter dat NSC regelmatig heeft moeten (en willen) inbinden op die gebieden. Het resultaat is zeker 'nieuw' te noemen.

Na een eerste blik op het 25 pagina’s tellende akkoord stellen verschillende experts vast dat het zich vooral sterk maakt tegen immigranten en islam. Het Parool en het AD noemen het "het strengste asielbeleid ooit." De volgende dia's laten zien wat volgens de kenners de meest ingrijpende punten zijn.

De coalitie wil een asielcrisis uitroepen. Dat willen ze volgens experts als Sander Schaap van Vluchtelingenwerk (sanderschaap op X) niet zo zeer omdat er daadwerkelijk een crisissituatie is. Het gaat er de regerende partijen meer om dat ze maatregelen tegen immigratie uit kunnen voeren die in een normale situatie niet mogelijk en toegestaan zijn.

De veelbesproken spreidingswet, die gemeenten over het hele land zou dwingen om elk een gewogen aantal vluchtelingen op te nemen, wil de coalitie ongedaan maken. Ook wordt het gemeentes verboden om statushouders (mensen van wie officieel is vastgesteld dat ze in Nederland mogen blijven) met urgentie te huisvesten.

Door deze twee maatregelen wordt het moeilijker om asielzoekers ergens onder te brengen, zowel voor als na de beslissing over hun status. Overvolle asielzoekerscentra in een paar plaatsen in Nederland, met mensen die buiten in tenten moeten slapen, zullen vaker te zien zijn.

Gemeenten krijgen ook geen geld meer om noodhulp te geven aan vluchtelingen die op straat staan. De landelijke regeling die voor ‘bed, bad, brood’ zorgt voor iedere persoon in Nederland, krijgt geen geld meer.

De coalitie wil in deze crisiswet ook opnemen dat er de komende twee jaar geen aanvragen van asielzoekers behandeld worden. Deze asielbeslisstop is volgens Sander Schaap "tegen alle relevante internationale en Europese verdragen".

Aangezien veel plannen in de crisiswet niet in lijn zijn met de grondwet en internationale verdragen, zijn de partijen van plan de boetes te betalen die de Europese Commissie en andere instanties ze opleggen wanneer ze zich niet aan de regels houden. Sander Schaap omschrijft dat als het "afkopen" van "Europese solidariteit."

Oud-VVD-leider Ed Nijpels zegt op Radio 1: "Dit is geen centrumrechts akkoord, maar e x t r e e m rechts." Valérie Hayer van de Europese fractie Renew, waar de VVD bij hoort, noemt het akkoord met radicaal rechts "onacceptabel". Ze maakt op X (Twitter) haar "totale afkeuring en onrust over de evolutie van de coalitiebesprekingen in Nederland" kenbaar.

Volgens Hayer (2e van links op deze foto) staat de PVV "lijnrecht tegenover de waarden die wij verdedigen, de rechtsstaat, de economie, het klimaat, en het welzijn van Europa... Een compromis met e x t r e e m rechts is niet acceptabel. Ik heb me daar altijd sterk tegen verzet en ik zal dat blijven doen in het Europees Parlement."

Rutger Groot Wassink, wethouder in Amsterdam (GroenLinks) noemt het akkoord "liefdeloos" in Het Parool, terwijl Sander Schaap tweet dat de coalitie "feitelijk alle maatregelen die het maar kon verzinnen om vluchtelingen het leven zuur te maken [heeft] afgesproken. Erger kon het niet. Om te janken."

"Het goede nieuws misschien," voegt Schaap eraan toe, is dat veel van de plannen juridisch niet uit te voeren zijn. Ze zijn tegen de rechtstaat. Ook al is die in deze tekst "allang uitzicht."

Het is dus mogelijk dat deze 'symboolpolitiek', zoals juridische experts het akkoord noemen, grotendeels onuitgevoerd zal blijven. Maar dat, zegt Raoul Dupré in de Volkskrant, is dan ook weer koren op de molen van de populistische coalitie. "Onhaalbare plannen maken en dan Brussel en de rechters de schuld geven: zo voedt populisme zichzelf," zegt hij.

Weten we wat Dick Schoof ervan vond voordat hij als beoogd premier zijn mening moest inslikken? Volgens Elsevier was hij kalmer dan veel andere ambtenaren toen PVV de verkiezingen in november 2023 bleek te winnen. Hij had al ervaring met Wilders als manager in de veiligheidsdiensten AIVD en NCTV. Ook kende hij Dilan Yeşilgöz goed als minister van Justitie en Veiligheid. Hij was in dat ministerie de hoogste ambtenaar.

Analisten vermoeden dat Geert Wilders' mening over de nieuwe premier de doorslag heeft gegeven. Schoof heeft "persoonlijk met de al jaren beveiligde Geert Wilders te maken gehad," zegt Elsevier, en hij "waarschuwde in het verleden eens voor indoctrinatie op islamitische scholen." Dat is koren op de molen van Wilders.

Toch gelooft de nieuwe premier volgens Elsevier in "een gezonde verhouding tussen ambtenarij en politiek... Van alle ambtenaren verwacht hij een open, professionele houding tegenover politici van welke kleur dan ook."

Foto: Alireza Parpaei / Unsplash

Bovendien is hij niet bang voor "het omvallen van de rechtsstaat of de aantasting van de democratie, zoals sommigen in Den Haag menen nu er een kabinet met de PVV aantreedt. De rechtsstaat is volgens hem ijzersterk. De vrijheid van meningsuiting en het gelijkheidsbeginsel zijn volgens hem cruciale waarborgen van de rechtsstaat," aldus Elsevier.

Volg ons op MSN om elke dag de beste artikelen te ontvangen