Nieuwe ziekten komen door klimaatverandering en globalisering

Zoals de mens zich over de wereld verspreidde, zo deden ook besmettelijke ziekten dat. Hoe beschaafder we werden en hoe meer contact er was met allerlei bevolkingsgroepen en dieren, hoe meer pandemieën er ontstonden. Zoönose, de overdracht van besmettelijke ziekten van dieren op mensen of omgekeerd, leidde tot onder andere de grieppandemie, hiv, COVID-19 en apenpokken. Volgens deskundigen zal dat blijven gebeuren.

De vleermuis op de foto (de 'vliegende vos' die fruit eet en in delen van Afrika, Azië en Oceanië leeft) is het reservoir (toevluchtsoord) van een virus dat zich gemakkelijk verspreidt en uitbundig doodt. Volgens gegevens van de WHO heeft het Nipah-virus een sterftecijfer van tussen de 40% en 70%.

Afbeelding: Raul654 / Wikimedia

Er zijn twee factoren die de gevaren van Nipah vergroten. Ten eerste zijn varkens bijzonder kwetsbaar voor het virus en kan de infectie gemakkelijker van varken op mens overgaan. En ten tweede: het virus incubeert meer dan een maand zonder symptomen en in die periode kan het besmettelijk worden.

Afbeelding: Kenneth Schipper Vera / Unsplash

De uitbraken van Nipah zijn tot nu toe niet ernstig geweest, en de meeste hebben zich in Azië voorgedaan. Toch hebben wetenschappers enkele alarmbellen zien rinkelen. De BBC verzamelde een voorbeeld: In Bangladesh waren er tussen 2001 en 2011 196 gevallen van Nipah, en van de besmette mensen stierven er 150.

Afbeelding: Niloy Biswas / Unsplash

Klimaatverandering en globalisering moedigen tropische ziekten aan om naar andere delen van de planeet te reizen en zich daar te verspreiden. De mug op de foto (denguemug) verspreidt dengue. Deze ziekte veroorzaakt hoge koorts, hevige gewrichtspijn (de ziekte wordt daarom ook wel 'knokkelkoorts' genoemd) en kan in de ernstigste vorm ook bloedingen met de dood tot gevolg hebben.

De WHO geeft toe dat het aantal gevallen van dengue de laatste tijd verveelvoudigd is. Volgens hun gegevens waren er voor 1970 slechts negen landen waar dengue-epidemieën voorkwamen en nu zijn er meer dan 100 landen waar de ziekte endemisch is. Zelfs heel ver van tropische klimaten, zoals in Europa.

Een rapport van de WHO zegt: "Europa wordt momenteel geconfronteerd met de mogelijkheid van uitbraken van dengue; in 2010 werd voor het eerst lokale overdracht van de ziekte gemeld in Frankrijk en Kroatië, en in drie andere Europese landen werden geïmporteerde gevallen ontdekt. In 2012 leidde een dengue-uitbraak in de archipel van Madeira (Portugal) tot meer dan 2000 gevallen, en er werden behalve op het Portugese vasteland ook ingevoerde gevallen in 10 andere Europese landen ontdekt."

Afbeelding: Calvin Hanson / Unsplash

Het zikavirus werd voor het eerst ontdekt bij makaken, met name in Oeganda. Het wordt overgebracht door een mug en veroorzaakt milde symptomen (koorts, misschien een huiduitslag, spierpijn...). De besmette persoon kan zelfs asymptomatisch zijn. Maar als het virus een zwangere vrouw bereikt, kunnen de gevolgen voor het kind verschrikkelijk zijn.

Afbeelding: Olivier Guillard / Unsplash

Het zikavirus veroorzaakt bij babys in de baarmoeder misvormingen, vooral microcefalie. Het gaat meestal gepaard met hersenbeschadiging. Er is ook een grote kans dat de pasgeborene er na tien dagen aan sterft.

Afbeelding: Centers for Disease Control and Prevention / Wikimedia

De WHO meldt op haar website dat de eerste grote uitbraak van zika zich voordeed op het eiland Yap in Micronesië in 2007. In 2013 was er weer een grote uitbraak in Polynesië en in 2015 brak het uit in Brazilië. Maar er zijn ook al gevallen ontdekt over de hele wereld. Spanje, Frankrijk, Duitsland of het Verenigd Koninkrijk hebben de afgelopen jaren ook gevallen van zikabesmettingen gemeld.

Sommige deskundigen schrijven de grote uitbraak van zika in Brazilië toe aan de ontbossing van de Amazone en de irruptie van grote bevolkingsgroepen in voorheen wilde gebieden, wat de zoönose vergemakkelijkt.

Het zogenaamde westnijlvirus streek in 1999 neer in New York en veroorzaakte een uitbraak die zich over de Verenigde Staten verspreidde. De natuurlijke gastheren voor dit virus zijn vogels en muggen. Het zoveelste geval van zoönose.

Er is aangetoond dat meer dan 300 verschillende vogelsoorten besmet zijn met het westnijlvirus. Van mussen of eksters tot duiven of vinken. Als een mug deze vogel steekt en vervolgens een mens, treedt besmetting op.

Afbeelding: Tobias Roth / Unsplash

Het is niet een van de virussen met het hoogste sterftecijfer, maar, volgens de WHO, wordt 1 op de 150 gevallen ernstig en leidt tot de zogenaamde 'westnijlkoorts', die kwetsbare patiënten kan doden. Dat gebeurde in twee steden in het zuiden van Spanje, waar in 2020 een uitbraak was met 176 besmette mensen en zeven dodelijke slachtoffers.

Afbeelding: Olga Kononenko / Unsplash

Veel van de hierboven beschreven ziekten verspreiden zich omdat de temperaturen in grote delen van de wereld stijgen, grondwaterlagen opdrogen en soorten (vooral muggen) gebieden binnendringen die ze vroeger niet aandeden.

Afbeelding: Markus Spiske / Unsplash

Een besmette teek kan de ziekte van Lyme overbrengen, die zich, wanneer deze niet behandeld wordt, kan verspreiden naar vitale organen. De opwarming van de aarde en de verstedelijking in ongeschikte natuurlijke gebieden hebben geleid tot een groter verspreidingsgebied van teken, waardoor het risico op de ziekte van Lyme toeneemt.

Foto: Scott Bauer, US Department of Agriculture / Wikimedia

De ziekte van Lyme veroorzaakt meestal hoofdpijn, koorts, gewrichtspijn. Als de ziekte echter onbehandeld blijft, kan dat leiden tot gezichtsverlamming, hartkloppingen, neurologische stoornissen... Het komt vaak voor dat mensen die zich in gebieden als de natuurparken van de VS begeven, besmet raken, want daar worden elk jaar honderden gevallen gemeld.

Afbeelding: Lukas Parker / Unsplash

Tot slot hebben we het over een van de meest gevreesde ziekten: ebola. Volgens de WHO kan het sterftecijfer ervan nog steeds meer dan 50% bedragen. De ziekte wordt alleen verspreid als er symptomen zijn en de uitbraken zijn onder controle en hebben Afrika nauwelijks verlaten. Maar...

Maar in een geglobaliseerde wereld is ebola ook naar andere delen van de wereld gereisd, zoals naar het Verenigd Koninkrijk, Spanje, Italië of de Verenigde Staten. In de Verenigde Staten stierf slechts één patiënt. De gezondheidszorg in ontwikkelde landen maakt een enorm verschil voor sterfelijkheid.

Wetenschappers waarschuwen voor de gevaren van zoönoses en nieuwe ziekten. Markten met levende dieren, ontbossing, de irruptie van mensen in wilde gebieden: het zijn allemaal risicofactoren. En natuurlijk vleermuizen, die de perfecte reservoirs zijn voor micro-organismen die ons kunnen doden. Om nieuwe wereldwijde gezondheidsbedreigingen te voorkomen is een herstel van het evenwicht tussen de mensheid en de natuur noodzakelijk.

Afbeelding: Jeremy Bezanger / Unsplash