Rampzalige bosbranden in Europa en de wereld: Kunnen we ze voorkomen?

Met de zomerhitte ontstaat het gevaar van bosbranden. De laatste jaren hebben ze op veel plaatsen in de wereld vreselijke gevolgen gehad, ook met oog op klimaatverandering. Helaas zit achter de meeste van die branden een menselijk handelen – en ze zijn vaak ook te voorkomen.

Zoals het Wereld Natuur Fonds (WWF) waarschuwt, beperken ze zich de laatste jaren niet alleen meer tot de zomer en zijn ze een wereldwijd probleem geworden. Er zijn tegenwoordig minder branden, maar ze zijn veel destructiever dan vroeger. Het zijn branden van de 'zesde generatie', ook wel 'superbranden' genoemd.

Afbeelding: Malachi Brooks / Unsplash

Greenpeace wijst erop dat "vuur een natuurlijk element is dat ons ecosysteem nodig heeft voor de regeneratie van bossen en bergen, omdat het daarna zorgt voor hergroei en kiemstrategieën. Het is helaas niet langer een natuurlijke verstoring die vorm geeft aan het landschap, maar een enorme bedreiging die in meer dan 96% van de gevallen door de mens wordt veroorzaakt."

Afbeelding: Ylvers / Pixabay

Volgens Greenpeace is het fenomeen bosbranden "uitgegroeid tot een van de grootste milieuproblemen waar onze bergen onder te lijden hebben, omdat het de laatste decennia steeds vaker en heviger voorkomt."

Afbeelding: Fabian Jones / Unsplash

Behalve de zogenaamde brandstichters (die dus niet de belangrijkste oorzaak van bosbranden zijn), zijn er verschillende oorzaken die geleid hebben tot een toename van deze verschijnselen met vreselijke gevolgen voor het milieu.

Afbeelding: Mike Newbry / Unsplash

De eerste daarvan is de klimaatverandering. De toename van hittegolven zorgt voor 'waterschaarste', waardoor het land droger wordt en kwetsbaarder voor branden. Op deze plaatsen zijn de branden meestal verwoestend, aangezien hier doorgaans veel droge en aaneengesloten vegetatie in één gebied is.

Afbeelding: Nikolay Maslov / Unsplash

Het gebrek aan zorg voor het platteland en het struikgewas op het platteland, als gevolg van de trek naar de steden, zou een andere oorzaak kunnen zijn. Van oudsher waren plattelandsbewoners en vee belangrijk voor het onderhoud van de bossen, een taak die nu snel afneemt en tot wilde overwoekering leidt.

Afbeelding: Matt Palmer / Unsplash

Greenpeace stelt ook dat slecht stadsbeheer en bouwen op ongeschikte plaatsen er vaak toe leidt dat huizen kwetsbaarder worden voor bosbranden.

Afbeelding: Jen Theodore / Unsplash

In de nasleep van een bosbrand ontstaan er allerlei gevolgen: erosie van de bodem doordat de vegetale laag die hem beschermt, verdwijnt en de dood van dieren en zelfs mensen. Afgezien daarvan is er economische, algemene en persoonlijke schade.

Soms zijn de gevolgen onomkeerbaar en dragen ze bij aan klimaatverandering, zoals met vervuiling van rivieren en veranderingen van het landschap en de natuurlijke omgeving.

Op televisie zien we de staat Californië, in de Verenigde Staten, een van die gebieden die vaak te zien zijn als het over bosbranden gaat, met apocalyptische taferelen waarin het vuur bossen en huizen verwoest.

In 2020 woedde de ergste brand van de laatste jaren, waarbij aan de Noord-Amerikaanse westkust, vooral in Californië, maar ook in Oregon en Washington, 2,6 miljoen hectare in de as werd gelegd en 46 mensen om het leven kwamen.

Spanje is ondanks zijn geringe omvang een ander belangrijk punt van bosbranden in de wereld. In dit opzicht was 2012 het ergste van de laatste jaren, met een totaal van 218.956 verbrande hectaren, en 2017 was het jaar met de grootste branden.

In 2021 waren er ernstige branden in Ávila, met 22.037 getroffen hectare, en in de Sierra Bermeja (Málaga), met 7.664 hectare. In 2022 is de Sierra de la Culebra (Zamora) zwaar door vlammen geteisterd, met 25.228 verbrande hectare.

Portugal is ook geen uniek geval wat branden betreft, want ze zijn vrijwel elke zomer in het nieuws. Ze komen vooral voor in het noorden van het land, waar de bosmassa groter is en de middelen om te blussen dikwijls ontoereikend zijn. Daardoor hebben ze vaak Spaanse middelen nodig om de branden te helpen doven.

Het jaar 2017 was het slechtste jaar voor de Portugezen met 36.000 getroffen hectare, met de nadruk op de brand in Pedrógão Grande, waarvoor 1700 brandweerlieden werden gemobiliseerd en die 254 gewonden veroorzaakte, waarvan zeven ernstig. Tijdens de nacht van 17 op 18 juni van dat jaar werden in het hele land 156 branden geregistreerd.

Om gebieden met potentieel brandgevaar te zoeken, hoef je slechts de Middellandse Zeekust af te gaan. Een ander voorbeeld is Griekenland dat in 2021 ook te lijden had onder een groot aantal bosbranden te midden van een ongekende hittegolf in het land.

Grote stukken land brandden dusdanig af dat de hoofdstad Athene erdoor bedreigd werd. Griekenland had internationale hulp nodig van Kroatië, Cyprus, Egypte, Frankrijk, Duitsland, Israël, Polen, Roemenië, Spanje, Zweden, Zwitserland, Oekraïne en de Verenigde Staten om de branden de kop in te drukken.

Ook Turkije werd niet gespaard in het noodlottige jaar 2021. Dat jaar troffen de branden in Turkije in totaal 17 provincies en kostten 4 mensen het leven. Ze kregen ook hulp van andere landen, zoals Rusland, Oekraïne, Iran, Azerbeidzjan en de Europese Unie.

Meer dan 160.000 hectare brandde af en de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan riep de getroffen gebieden uit tot 'rampgebieden'.

Alleen al in 2021 verloor Italië een bosgebied van 110.000 hectare door bosbranden, wat neerkomt op vier keer zoveel als het gemiddelde van het afgelopen decennium. Volgens gegevens van het Europees bosbrandinformatiesysteem EFFIS werden meer dan 400 grote branden geregistreerd.

Aan de andere kant van de Middellandse Zee kennen ze eveneens de problemen die bosbranden veroorzaken. In Algerije eisten ze in 2021 het leven van 65 mensen en de minister-president, Aymen Benabderrahmane, omschreef het als een 'nationale tragedie'. In het geval van het naburige Tunesië werden in totaal 165 branden geregistreerd, die meer dan 4800 hectare bos verwoestten.

Een ander geval dat ons in 2021 geschokt achterliet was dat van de Amazone. De grote groene long van de aarde werd volgens het Andes Amazone Monitoring Project (MAAP) getroffen door ongeveer 300 branden, waarvan de meeste zich concentreerden in Brazilië.

Het jaar 2020 was nog erger, met 2250 branden gedurende het hele seizoen en, wat opmerkelijk is, is dat bijna 70% van de branden die op Braziliaans grondgebied voorkwamen, ontstonden in uitgestrekte gebieden die ontbost waren.

In een andere uithoek van de wereld ondervindt Australië ook jaarlijks de nadelen van bosbranden. De ergste jaren sinds mensenheugenis waren 2019 en 2020, toen in het land 18 miljoen hectare in vlammen opging, waarvan 12 miljoen hectare bos.

Volgens het Wereld Natuur Fonds werden meer dan drie miljoen dieren het slachtoffer van de branden in Australië.

Zelfs de poolcirkel is niet immuun voor bosbranden. In de zomer van 2020 hebben natuurbranden in het poolgebied alle records verbroken wat betreft CO₂-uitstoot, zo ontdekten wetenschappers van de Copernicus Atmospheric Monitoring Service (CAMS).
Het noordpoolgebied warmt twee keer zo snel op als de rest van de planeet en wordt nu eveneens bedreigd door branden.

Wat kunnen we doen om deze vreselijke branden te voorkomen? Het voornaamste wat we er zelf aan kunnen doen is preventie: de basisregels voor bosbrandpreventie volgen, en bossen en velden vrij houden van struikgewas.

Afbeelding: Karsten Winegeart / Unsplash

Greenpeace zegt: "Het is van essentieel belang dat zowel wordt opgetreden tegen de oorzaken die de branden doen ontstaan als tegen die welke ze verspreiden. Anders ontstaat er, ongeacht hoe hij begonnen is, een brand die moeilijk onder controle te krijgen is."

Afbeelding: Marcus Kauffman / Unsplash

Het Wereld Natuur Fonds wijst ook op het belang van bomen bij brandpreventie. Bomen zijn niet alleen de slachtoffers, maar ook de oplossing. "Samen houden ze het klimaat stabiel, vangen enorme hoeveelheden CO₂ op, geven zuurstof af, scheppen water en vormen wouden die een thuis zijn voor miljoenen mensen en het grootste deel van de biodiversiteit op aarde," zegt de organisatie.

Afbeelding: Kazuend / Unsplash

Volgens het Wereld Natuur Fonds is er "een direct verband tussen branden, ontbossing en pandemieën."

Het Wereld Natuur Fonds stelt dat "grote branden niet geblust worden met water, maar met bosbeheer en ruimtelijke ordening. (...) Alleen door het landschap minder kwetsbaar te maken voor de verspreiding van vlammen - bijvoorbeeld met brandgangen - kunnen we grote bosbranden voorkomen".

Bovendien is het belangrijk dat regeringen burgers bewust maken van het belang van milieubeheer. Dit gaat verder dan controles en wetshandhaving van gevallen waarin mensen verantwoordelijk zijn voor het starten van een brand.

Afbeelding: Alan Rodriguez / Unsplash

Dit zijn dingen die je zelf kunt doen om te voorkomen dat er brand ontstaat: Rook niet in bossen en laat nooit afval liggen op brandgevaarlijke plaatsen, zoals flessen en andere glazen voorwerpen.

Afbeelding: Alessandro Cavestro / Unsplash

Het is ook van essentieel belang om bepaalde verboden op kampvuren, barbecues of landbouwvuren (het verbranden van strohalmen) na te volgen. Deze verboden zijn vaak van kracht in gebieden die bijzonder kwetsbaar zijn voor het verspreiden van vuur. Maar liefst 95% van de branden wordt veroorzaakt door dit soort activiteiten.

Afbeelding: Courtnie Tosana / Unsplash

Huizenbezitters op het platteland doen er goed aan om plantensoorten in hun tuin te vermijden die gemakkelijk verbranden, zoals cipressen.

Afbeelding: Herbert Goetsch / Unsplash

We moeten ook heel voorzichtig zijn met het gebruik van voertuigen of werktuigen in het bos en op het platteland. Als auto's oververhit raken kunnen ze namelijk ook brand veroorzaken.

Foto: Reinhard Thrainer / Pixabay

Bovendien is het, als we met brand te maken krijgen, belangrijk te weten hoe we daarop moeten reageren. Als eerste moet je de bevoegde autoriteiten waarschuwen. Daarna moet je boomloze velden opzoeken. Vermijd hellingen of ravijnen en volg altijd de adviezen van de professionele hulpverleners op.

Afbeelding: Caleb Cook / Unsplash

Nog een belangrijke tip: als je dicht bij het vuur bent, ga niet voor de brand uit of in de richting van de brand, maar vlucht haaks op de brand. Daarmee is de kans kleiner dat de brand je inhaalt.

Het is aan ons om verantwoordelijke burgers te zijn en de slechte praktijken te vermijden die bosbranden kunnen veroorzaken. De toekomst van de aarde - en die van onszelf - staat op het spel.

Afbeelding: Joanne Francis / Unsplash