Waarom is Finland geen lid van de NAVO?

Na de Russische invasie in Oekraïne verklaarde de Finse premier Sanna Marin dat de neutraliteit van haar land tegenover de NAVO "op het punt staat te veranderen." Dit viel niet goed bij het Kremlin.

Volgens de woordvoerster van het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken zal de toetreding van Finland tot de NAVO "ernstige militaire en politieke gevolgen hebben."

Zakharova benadrukte het belang om militair neutraal te blijven. "Het is een belangrijke factor die bijdraagt tot de stabiliteit en de veiligheid van Noord-Europa en Europa als geheel", betoogde ze, erop wijzend dat Finland al eeuwenlang een door Rusland betwist land is.

Wat is het verhaal achter deze woordenwisseling? Waarom is Rusland zo uitgesproken over het lot van dit Scandinavische land?

Van 1100 tot 1809 was het grondgebied dat nu Finland omvat eigendom van Zweden. Na de Napoleontische oorlogen ging bezit van het groothertogdom Finland over naar Rusland.

Afgebeeld: Domkerk van Helsinki met vooraan een standbeeld van tsaar Alexander II van Rusland.

Finland bleef onder de heerschappij van de tsaren tot 1917. Daarna werd het net als verschillende andere gebieden van het keizerrijk onafhankelijk tijdens de Russische Revolutie.

Finland werd dus pas in 1917 een onafhankelijk land. En het verhaal tussen Helsinki en Moskou eindigde daar niet.

Afgebeeld: de Finse onafhankelijkheidsverklaring op het Senaatsplein in Helsinki.

Na de afscheiding van Rusland in 1917 kwam Finland in een bloederige burgeroorlog terecht tussen de Witten (gesteund door de regering en de Duitsers) en de Roden (nauwer verwant aan de bolsjewieken en gesteund door de Sovjet-Unie). De gevechten eindigden in mei 1918, toen de Witten een overwinning behaalden.

De relatie tussen de twee naties eindigde niet in 1917. Rusland viel het land in 1939 binnen en begon een strijd die bekend staat als de Winteroorlog. Finland kon de invasie weerstaan maar raakte een deel van zijn grondgebied kwijt aan de Sovjet-Unie.

Vervolgens brak de Tweede Wereldoorlog uit. Finland viel samen met nazi-Duitsland de Sovjet-Unie aan in 1941 en herwon het gebied dat tijdens de Winteroorlog verloren was gegaan.

Op de foto: Adolf Hitler en Carl Gustaf Emil Mannerheim, leider van de Finse strijdkrachten tijdens de Tweede Wereldoorlog.

De USSR, onder leiding van Jozef Stalin, vocht met succes terug en dwong Finland een verdrag te tekenen.

De prijs die Finland moest betalen om na de Tweede Wereldoorlog niet te worden opgenomen in het door de Sovjet-Unie beïnvloede Oostblok was dat het een deel van zijn grondgebied aan Rusland moest afstaan en beloofde een neutraal, onafhankelijk land te blijven.

Finland en de Sovjet-Unie ondertekenden in 1948 het Verdrag van Vriendschap, Samenwerking en Wederzijdse Bijstand. Dit garandeerde dat Finland een liberale democratie zou blijven zolang het zijn neutraliteit tegenover de Sovjet-Unie handhaafde. De hoofdclausule van het verdrag bepaalde dat de een zich niet bij een militaire coalitie tegen de ander mocht aansluiten.

Om zijn voortbestaan te verzekeren, hield Finland tijdens de Koude Oorlog afstand van zowel de Sovjet-Unie als de Westerse mogendheden. Daarbij onderhield het voorzichtige betrekkingen met West-Europa.

Finland probeerde in deze tijd met beide zijden van de Koude Oorlog gelijkwaardige betrekkingen te onderhouden. Het had parallelle economische overeenkomsten met het Oostblok en het Westen. Zo verzekerde het zich van een neutrale positie op economisch gebied.

In de jaren 1960 wordt tussen enkele landen die liever niet lid werden van de Europese Economische Gemeenschap (EEG), de Europese Vrijhandelsassociatie (EVA) opgericht. Aansluiting bij de EVA of de ECC was voor Finland ondenkbaar door de bezwaren van de Sovjet-Unie.

In 1986 stelde Finland zich echter open voor het Westen en sloot zich aan bij de EVA, die een neutrale houding aannam.

Op de foto: de Finse president Mauno Koivisto in 1986 met zijn vrouw.

De zes leden van de EVA, waaronder Finland, sloten in 1992 een overeenkomst met de toenmalige EEG (nu Europese Unie) over de oprichting van de Europese Economische Ruimte.

Hiermee worden de 'vier vrijheden' van de Europese interne markt gewaarborgd: de vrijheid van verkeer van goederen, diensten, kapitaal en personen. Evenwel behield Finland zijn politieke neutraliteit.

In 1989 viel de Berlijnse Muur en de ineenstorting van de Sovjet-Unie volgde kort daarop. In 1992 herzag Finland het verdrag vaan 1948 met de Sovjet-Unie en maakte het een nieuwe overeenkomst.

In navolging van buurland Zweden en andere neutrale EVA-landen verzocht Finland in 1992 om deel uit te mogen maken van de Europese Economische Gemeenschap (EEG).

Op dat moment herdefinieert Finland zijn 'neutraliteit' in 'militaire ongebondenheid'. Als ongebonden land kan Finland militaire samenwerking hebben met andere naties, maar sluit het zichzelf uit in zaken van wederzijdse verdediging.

De EEG was bezorgd dat neutrale landen het project van een gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid (GBVB) zouden kunnen aantasten, waardoor het verzoek van Finland om mee te doen lange tijd in overweging werd genomen.

Finland verklaarde aan de EEG (later de EU) zijn bereidheid om het GBVB uit te voeren, waarbij het tegelijkertijd in eigen land de geruststellende verzekering gaf dat het mogelijk was dit beleid te volgen en tegelijk zijn militaire ongebondenheid te behouden.

Het land wordt in 1995 lid van de Europese Unie. Samen met Zweden stelt het voor de Petersbergtaken van militaire ontwapening en vredeshandhaving op te nemen in het Verdrag van Amsterdam, wat aan de basis stond voor het gemeenschappelijk veiligheidsbeleid van de EU.

Dit initiatief was ook een manier om de mogelijke fusie tussen de West-Europese Unie en de Europese Unie te voorkomen. Deze fusie is door veel EU-leden voorgesteld, maar ongebonden leden hebben geprobeerd dit te voorkomen.

Tijdens Finlands eerste ambtstermijn als voorzitter van de Raad van de Europese Unie werd gesproken over het project om één EU-leger te vormen. Dit staat bekend als het Hoofddoel van Helsinki.

Finland droeg bij met 2000 man, maar met enkele voorwaarden: ze konden alleen dienen voor crisisbeheersing en verkozen burgerlijke middelen in plaats van militaire.

Afgebeeld: Finse soldaten als onderdeel van een VN-vredesmissie in Libanon in 2001.

Voor Finland is de relatie tussen Rusland en de Europese Unie van fundamenteel belang. Daarom speelde het een actieve rol bij het schrijven van de gemeenschappelijke strategie van de EU voor Rusland. Het steunt de rol van de NAVO in Noord-Europa, maar staat niet achter een uitbreiding van het bondgenootschap naar de Baltische naties.

Finland stelde, samen met Oostenrijk, Ierland en Zweden, wijzigingen voor in het veiligheidsbeleid van de EU, die door het voorzitterschap zijn verworpen. Afgesproken wordt rekening te houden met verschillende politieke standpunten ten aanzien van veiligheid, zodat Finland neutraal kan blijven binnen de EU.

De ongebondenheid van Finland is flexibel genoeg geweest om geen probleem te vormen voor het Europees beleid.

Op de foto: de Finse president Tarja Halonen met secretaris-generaal van de Verenigde Naties Kofi Annan.

Deskundigen dachten dat de situatie in 2003 zou veranderen. Maar bij het verschijnen van 'EU Defence: The White Book' in 2004 handhaaft Finland zijn neutrale status, hoewel het de noodzaak van een gemeenschappelijk EU-beleid benadrukt en zinspeelt op de mogelijkheid om tot de NAVO toe te treden.

Op de foto: secretaris-generaal van de NAVO Anders Fogh Rasmussen met de Finse president Tarja Halonen.

De huidige geopolitieke situatie in de wereld blijft zich na de Russische inval in Oekraïne verder ontwikkelen. De kans dat Finland deel gaat uitmaken van de NAVO lijkt nu meer mogelijk dan tientallen jaren geleden.

Op de foto: secretaris-generaal van de NAVO Jens Stoltenberg met de Finse president Sauli Niinistö.

Niet lang na de Russische inval tweette de Finse leider dat ze "de militaire actie die Rusland in Oekraïne heeft ondernomen krachtig veroordeelt" en dat de aanval "een ernstige schending van het internationaal recht is en het leven van talrijke burgers bedreigt".

Finland heeft zich altijd ingezet voor internationale neutraliteit als een nuttig beleid om de eigen soevereiniteit en territoriale integriteit te beschermen. Zal het steunen van Oekraïne leiden tot het aanknopen van nauwere banden met de NAVO?