Waarom vergeten goed is: een fascinerende reis door ons geheugen

Kies een willekeurige datum en de Amerikaanse kunstenaar Nima Veiseh kan je vertellen wat hij at, welke kleren hij droeg, wat voor weer het was en wie er naast hem in de bioscoop zat. Hoe slaagt hij erin zich alles zo gedetailleerd te herinneren?

Veiseh behoort tot een kleine groep mensen die lijden aan hyperthymesia, het zogenaamde 'supergeheugensyndroom.' Er zijn slechts tientallen mensen in de wereld die HSAM (acroniem voor Highly Superior Autobiographical Memory) hebben.

Foto: Gerd Altmann / Pixabay

Ze herinneren zich (vanaf een bepaalde datum) elk detail van hun beleefde ervaringen en kunnen die herinneringen zonder enige moeite naar boven halen. Een geschenk uit de hemel... Of toch niet?

Foto: hainguyenrp / Pixabay

De Argentijnse schrijver Jorge Luis Borges waarschuwde ons al toen hij 'Funes de Allesonthouder' schreef: het vermogen om elk detail te herinneren is een benijdenswaardige eigenschap, maar het komt ook met ongemakken.

Foto: Milad Fakurian / Unsplash

Ireneo Funes, de hoofdpersoon van het verhaal, is een genie met een wonderbaarlijk geheugen, maar hij is niet in staat is te overleven omdat hij verpletterd wordt door het gewicht van zijn eigen geheugen. "Mijn geheugen is als een vuilnisbelt, meneer," in de woorden van Funes.

Foto: Ian Dooley / Unsplash

Borges wist dit al in 1944 duidelijk te maken. Verdriet, pijn en verlies zijn evengoed deel van onze herinneringen, en bij mensen met hyperthymesia zijn deze verdrietige flashbacks extra levendig en precies. Om je dat soort dingen gedetailleerd te kunnen herinneren is dan in feite een straf.

Foto: Kelly Sikkema / Unsplash

Er is nog een andere factor om rekening mee te houden, naast de emotionele. In onze moderne tijd worden we overspoeld met informatie. Het vermogen om onnodige details te vergeten en informatie terzijde te schuiven is essentieel om ons verstand niet te verliezen.

Foto: Gerd Altmann / Pixabay

Stel je voor hoe het zou zijn als we alles zouden onthouden wat we elke dag op het internet lezen? Maar dan ook echt alles?

Het menselijk lichaam is ervoor gemaakt om ons gemakkelijker met een overvloed aan informatie om te laten gaan. De hersenen ontvangen informatie, ontcijferen en filteren deze, en ze besluiten uiteindelijk welke informatie ze willen opslaan, verwijderen of reorganiseren, afhankelijk van hun behoeften.

Foto: Gerd Altmann / Pixabay

Om dit te doen, gebruiken de hersenen verschillende strategieën. Een ervan houdt in dat we nieuwe informatie koppelen aan de context waarin we die verwerven.

Bijvoorbeeld, als we iemand voor het eerst ontmoeten is het heel waarschijnlijk dat onze hersenen hem of haar associëren met de plaats waar die ontmoeting plaatsvond. Onze hersenen doen dat omdat die context de meest waarschijnlijke is waarin we die persoon weer zullen zien. Slim toch?

Er is echter ook een nadeel: als we die persoon opnieuw ontmoeten buiten deze context, is het heel waarschijnlijk dat we ons zijn gezicht niet meer herinneren.

Wetenschappers zagen deze werking van onze hersenen terug in hun onderzoek. Ze lieten proefpersonen twee foto's van een voorwerp zien, elk in een andere omgeving. Het bleek dat onze hersenen iets makkelijker onthouden als ze het in dezelfde context zien als de eerste keer.

Dr. Baumann, leider van het onderzoek, zegt dat mensen met een supergeheugen heel veel moeite hebben in het dagelijks leven. Ze kunnen zich niet volledig op het heden concentreren omdat ze zich zo veel herinneren. Ook onthouden ze alleen de specifieke gegevens van dingen die ze zelf meemaken.

Foto: Gerd Altmann / Pixabay

Op fysiologisch niveau, of het nu om kortetermijn- of langetermijngeheugen gaat, is het proces dat ten grondslag ligt aan het ontstaan van herinneringen hetzelfde. Als we ons iets herinneren, worden er tussen onze neuronen, vooral in de hippocampus, synaptische verbindingen tot stand gebracht.

Foto: Gerd Altmann / Pixabay

Wanneer deze verbindingen verzwakken, dan wordt het mechanisme geactiveerd dat de vergeetachtigheid regelt. Dat is niet per se iets slechts. Ons brein laat ons dingen vergeten met een doel: om plaats te maken voor iets nuttigers.

Wanneer onze hersenen aan nieuwe prikkels worden blootgesteld, zullen ze nieuwe verbindingen maken die over andere heen geschreven worden. Onderzoekers Paul Frankland en Blake Richards zeggen dat de aanmaak van nieuwe neuronen in de hippocampus leidt tot het ontstaan van nieuwe verbindingen die eerdere verbindingen (en dus eerdere herinneringen) herschrijven.

Foto: skylarvision / Pixabay

De twee onderzoekers analyseerden de neurobiologische dynamiek die achter de selectie en eliminatie van herinneringen schuilgaat. Ze zeggen dat vergeten net zo belangrijk is als herinneren: het geheugen heeft namelijk niet, zoals we vaak denken, als doel alle informatie op te slaan. Er moeten juist ook herinneringen worden 'opgeruimd.'

Foto: Gerd Altmann / Pixabay

Het geheugen is bedoeld om om onze beslissingen te optimaliseren als we voor een keuze staan. "Als je je probeert te oriënteren in de wereld, zal een brein dat voortdurend belast wordt met tegenstrijdige en in de loop van de tijd misschien veranderde herinneringen het veel moeilijker hebben om beslissingen te nemen op basis van juiste informatie," zegt Richards.

De onderzoekers zeggen dat vergeten noodzakelijk is voor ons geheugen, want zo kan de mens voortdurend nuttige informatie 'bijwerken'. De hersenen kunnen op neurologisch niveau leren, groeien, en werk organiseren.

Herinneren en vergeten zijn twee essentiële fasen bij het organiseren van je leven. Alleen door overbodige herinneringen te vergeten wordt ons geheugen 'intelligent', efficiënt en ontvankelijk.

Foto: Robin Higgins / Pixabay

Of de keuze nu intellectueel of emotioneel is, het geheugen is alleen door te vergeten in staat om te beslissen wat voor ons de juiste keuze is. Dat betekent dat vergeten geen fout is in het programma van ons geheugen, maar een fundamenteel mechanisme om alles efficiënt te laten werken. Het zorgt ervoor dat we ons aan nieuwe situaties aan kunnen passen, waarbij we informatie loslaten die niet meer relevant is of die zelfs misleidend kan zijn.

Foto: Tumisu / Pixabay

Soms lijkt ons geheugen ons voor de gek te houden. Wanneer we ons iets niet herinneren, is onze eerste impuls om stress en vermoeidheid aan te wijzen als verantwoordelijke voor onze vergeetachtigheid. Dit is echter niet altijd het geval.

Hoewel stress en vermoeidheid zeker een invloed op je geheugen hebben, is die vergetelheid vaak niets anders dan een reactie van onze hersenen op de behoefte om de herinneringen te rangschikken en alleen het nuttige te bewaren.

Tenzij het een echte pathologie is (waarbij de hersenen anders werken), blijkt dus dat we ons niet druk hoeven te maken als we iets vergeten. Veel wetenschappers zijn het erover eens dat kleine dingen vergeten niet alleen normaal is, het is zelfs goed.

Foto: Gerd Altmann / Pixabay

Dr. Scott Small van Columbia University heeft er een boek over geschreven: 'Forgetting: The benefits of not remembering.' Volgens het boek hangt ons geestelijk welbevinden vaak samen met vergeetachtigheid.

Foto: ds_30 / Pixabay

Volgens zijn onderzoek vormt informatie die onze hersenen nutteloos achten een obstakel voor onze geestelijke gezondheid. Zonder die informatie (dus door te vergeten) kunnen onze hersenen beter denken. Ze nemen betere beslissingen en doen dat ook sneller.

"Normale vergeetachtigheid, in evenwicht met een adequaat geheugen, geeft ons een meer flexibele geest," zegt dr. Small. Door plaats te maken voor wat echt belangrijk is, werkt vergeetachtigheid samen met geheugen, in evenwicht.

Foto: chenspec / Pixabay.

Dus maak je geen zorgen: of het nu gaat om de huissleutels, je pincode, dat onfeilbare wachtwoord voor onze e-mail of de naam van "die ene acteur, je weet wel, degene die samen met die andere die film heeft gemaakt" – het is niet ons geheugen dat hapert, het zijn onze hersenen die hun werk doen.

Foto: Luisella Planeta Leoni / Pixabay