Poetins verleden: elitespion of gewoon een loopjongen van de KGB?

De Russische president Vladimir Poetin portretteert zichzelf als een voormalige elitespion die een grote rol speelde in het inlichtingenapparaat van de Sovjet-Unie. Een nieuwe reportage van Der Spiegel beweert echter dat Poetins imago als ruige inlichtingenofficier niet helemaal juist is. In werkelijkheid was hij gewoon een loopjongen.

De verhalen over het verleden van Poetin zijn volgens Insider moeilijk te vinden, omdat die periode in zijn leven gehuld is in mysterie. Alles wat we echt weten over de tijd van de Russische president als inlichtingenofficier, is hetgeen dat staatsmedia en ooggetuigen erover hebben verteld.

Een van de meest voorkomende verhalen over de jonge jaren van Poetin is bijvoorbeeld dat hij in zijn eentje een Oost-Duits spionagekantoor in Dresden redde van plundering door een woedende menigte die zich buiten had gevormd na de val van de Berlijnse Muur.

In 2009 mythologiseerde een documentaire van de Russische staatstelevisie het incident door ooggetuigenverklaringen van Poetins acties op te nemen en het verhaal te vertellen van hoe de toekomstige Russische president met een pistool zwaaide voor de menigte en hen aanspoorde zich terug te trekken.

"Dit is Sovjetgebied en je staat op onze grens", zei Poetin volgens een getuigenverslag van The Telegraph. "Ik meen het als ik zeg dat ik overtreders zal neerschieten". Poetin ging volgens de getuige nog langer door.

Een andere bekende pluim op de hoed van Poetins spionagejaren was zijn betrokkenheid bij de Red Army Faction, een extreemlinkse terreurgroep in West-Duitsland die zich volgens een rapport van Politico toelegde op het zaaien van destructie in de Bondsrepubliek Duitsland.

Maar ondanks zijn vermeende heldenmoed in Dresden en clandestiene steun aan linkse terroristische groeperingen, zou Poetin wel eens gewoon een administratieve kantoorknecht kunnen zijn geweest. De verslagen van zijn voormalige collega's schetsen een nogal saai beeld van zijn tijd als spion.

Volgens een onthullende reportage van Der Spiegel was Poetin in Dresden waarschijnlijk geen topagent of buitenlandse inlichtingenofficier van de Sovjet-Unie, zoals hij zichzelf graag voorstelt, maar deed hij vooral administratief werk.

Der Spiegel citeerde bijvoorbeeld een van Poetins voormalige collega's die zei dat hun "werk voornamelijk bestond uit het eindeloos doornemen van aanvragen voor bezoek van West-Duitse familieleden of het zoeken naar potentiële informanten onder buitenlandse studenten aan de Technische Universiteit Dresden".

Dat citaat lijkt te komen uit een eerder artikel van Spiegel uit 2003. Maar anderen hebben gezegd dat wat Poetin in Dresden deed als KGB-spion niet meer was dan eenvoudig administratief werk.

"De KGB-collega met wie Poetin bij zijn aankomst in Dresden een kantoor deelde, Vladimir Oesoltsev, die op de een of andere manier een boek over die tijd mocht schrijven, benadrukte de alledaagsheid van hun werk", schreef Catherine Belton van Politico in 2020.

Belton zei dat Oesoltsev vrij kort was in details als het ging om operaties in Dresden, maar merkte op dat ze weliswaar actief undercover werkten om te rekruteren, maar ongeveer 70% van hun werk besteedden aan het schrijven van "zinloze rapporten". En anderen hadden veel ergere dingen te zeggen over die tijd.

Horst Jehmlich was het laatste hoofd van de Oost-Duitse geheime politie, bekend als de Stasi, en hij vertelde Der Spiegel dat Poetin slechts een kleine rol speelde in Dresden en noemde de Russische president een "loopjongen".

De schaarse dossiers over Poetins werk in Oost-Duitsland doen volgens Der Spiegel twee mogelijke verklaringen rijzen: ofwel was zijn activiteit daar zo geheim en gevaarlijk dat ze moest worden vernietigd, ofwel was hij zo onbeduidend dat de Stasi hem niet de moeite waard vond om te archiveren.

De waarheid over Poetins geschiedenis als spion ligt waarschijnlijk ergens in het midden van de twee uitersten die door zijn bondgenoten en vijanden worden gepresenteerd. Er is zeker bewijs dat Poetin betrokken was bij verscheidene zeer belangrijke operaties in Dresden.

Klaus Zuchold was bijvoorbeeld een van Poetins Stasi-rekruten en heeft openlijk gesproken over de rol van de Russische president als begeleider van de beroemde neonazi Rainer Sonntag. Maar we weten ook dat de dagelijkse activiteiten van Poetin waarschijnlijk behoorlijk saai kantoorwerk waren.

Poetin was in Dresden waarschijnlijk noch een topagent noch een grijze muis. Hij zat ergens tussenin. Hoe het ook zat, hij had uiteindelijk genoeg talent om in Rusland de macht te grijpen en die al meer dan twintig jaar niet meer los te laten.